Het einde van het galopperend przewalskipaard

Het Groot Dictee heeft ons ongelooflijk veel geleerd: aanwensel, bespioneren, ge-sms’t en kippenragout kennen voor ons bollebozen geen trubbels meer, en ook uitentreuren, hawaïshirt of gestrest en een rock-‘n-rolllegende in goeden doen spellen wij foutloos.

Maar helaas. Het Groot Dictee wordt per direct en zonder verdere plichtplegingen aan de kant geschoven. Volgens de integraal eindredacteur kennis van de NTR heeft het dictee zijn beste tijd gehad. "Er gebeurt veel met taal, bij jongeren, op sociale media. Dat zag je niet terug op tv." 

Zwaktebod

Deze toelichting maakte mij nieuwsgierig naar de èchte reden voor het schrappen van het Groot Dictee. Er gebeurt veel met taal ja; net als in al die jaren dat het dictee wèl werd uitgezonden. Taal leeft, taal is aan voortdurende verandering onderhevig. Taal is tof, juist omdát er altijd zo veel mee gebeurt en je er zo veel mee kan. 

Het is toch alleen maar fantastisch en intrigerend om te zien hoe taal gebruikt wordt? Ik doel op zaken als 'slang', straattaal die ook weer per scene kan verschillen. Ik doel op jargon, zèlfs op ambtenarenjargon - omdat dat zó triest is dat het komisch wordt. Al dat geleuter over focus-, stuur- en klankbordgroepen die even moeten zitten om een uitdaging te tackelen en het resultaat organisatiebreed uit te rollen. Het is toch schitterend dat mensen dat soort zinnen gebruiken en zichzelf dan ook nog bloedserieus nemen? Een functietitel als 'integraal eindredacteur kennis' past trouwens ook prima in het lijstje 'holle ambtelijke formuleringen'.

Dus dat er veel gebeurt met taal is geen reden om het Groot Dictee te lozen. Integendeel: het zou het ultieme argument zijn om er nog jaren mee door te gaan. Dus waar zit dan de crux? 

Herhaling van zetten

Feit is dat het Groot Dictee 'meer van hetzelfde' werd. Bart Chabot kwam elk jaar vol goede moed opdraven, de zinnen werden eerst helemaal en dan in stukjes voorgelezen, en een variabel aantal woorden in de tekst ontlokte bijna iedere deelnemer - thuis en in de zaal - de reactie "geen idee wat het betekent, maar ik denk dat je het zo schrijft". De oververtegenwoordiging van BN'ers en BV'ers was ook niet per se positief. Het had iets triests dat het haast onmogelijk was om als onbekende taalvirtuoos een plekje in de zaal te bemachtigen, maar wel te moeten zien hoe een ongetalenteerde nitwit als - ik noem maar iemand - Heleen van Royen ("Ik hoef ook niet foutloos te schrijven, daar heb ik altijd eindredacteuren voor") wèl mocht meeschrijven.

Door dit soort zaken had het Groot Dictee iets elitairs. Het was dan wel weer zeer prettig om thuis op de bank beter te scoren dan de winnaar, maar daar had je verder geen moer aan. 

Het van de buis halen van het Groot Dictee onderstreept mijns inziens precies het probleem èn de oplossing van dit verder toch plezierige programma. 

Creativiteit

Het dictee heeft in zijn huidige format inderdaad zijn beste tijd gehad. Maar: er gebeurt veel met taal. Heel veel. Zo veel zelfs dat er meer dan genoeg leuke, nieuwe, creatieve invalshoeken te verzinnen zijn om het Groot Dictee in een nieuw jasje te steken en nog járen te behouden. 

Bijvoorbeeld: een Straattaaldictee. Het moet sowieso hilarisch zijn om Philip Freriks te zien worstelen met de tekst en nog leuker om iemand als  Kleine Viezerik het dictee te zien winnen. 

Ander ideetje: Het B1-dictee. B1 is het taalniveau dat voor 95% van de bevolking te begrijpen is. Omdat het waarschijnlijk te makkelijk zou zijn om het hele dictee direct op B1-niveau aan te bieden, bouwen we hier een extra opdracht in. Niet alle woorden zijn B1 - en de deelnemers staan voor de schone taak om de niet-B1-woorden eruit te pikken èn te vervangen door een wèl B1-woord. 

Wat nog meer? Een afkortingendictee, een dialectendictee, een dictee waarbij Philip Freriks nou eens een keertje níet de interpunctie voorzegt, Een doelgroepdictee (pas op voor discriminatie, want voor je het weet zitten we weer fundamenteel te discussiëren over randzaken), een dictee door jongeren voor ouderen - en een dictee door ouderen voor jongeren. Een dictee waarbij spreekwoorden en zegswijzen correct moeten worden afgemaakt (mijn U Zei-blogs zullen hier wel bij varen).

Verzin het maar

Het zomaar rücksichtslos schrappen van een mooi programma vind ik zonde. Die ene avond in het jaar dat de Nederlandse taal èn Bart Chabot mogen buitenspelen hoort er gewoon bij. De argumentatie bij de beslissing is niet veel meer dan een zwaktebod. Een drogreden die júist een ingang kan zijn om het programma nog jaren te laten voortbestaan. Daarmee krijgen zowel het dictee als de kijkcijfers een nieuwe impuls. 

Het dictee gaf te vaak de indruk dat taal ongelooflijk moeilijk is.
Het is de kunst om ook te laten zien dat taal ongelooflijk leuk is. Ongelooflijk boeiend, ongelooflijk interessant.

Gun het dictee een tweede leven.
Desnoods in stukjes.